Professor Gombrich (1937) is misschien wel de beste, zeker de bekendste leraar Pali ter wereld. Daarnaast behoort hij tot de meest invloedrijke wetenschappers op het gebied van het vroege boeddhisme. Hij is zijn hele werkzame leven als hoogleraar Sanskriet aan de Universiteit van Oxford verbonden geweest. Helaas was er nooit een leerstoel Pali. Ook daarom heeft hij, toen hij in 2004 verplicht met pensioen moest, het OCBS (Oxford Centre of Buddhist Studies) opgezet.
Richard Gombrich werd in 1937 geboren in Londen, als enig kind van de beroemde kunsthistoricus Ernst Gombrich en de klassiek pianiste Ilse Heller. Zijn vader wilde graag dat hij Latijn en Grieks zou studeren, en Richard bleek zo goed in de klassieke talen dat hij op de middelbare school een studiebeurs won voor het Magdalen College in Oxford. Na anderhalf jaar was hij Latijn en Grieks volledig beu: de strikte wijze waarop dat in die tijd werd gedoceerd maakte dat hij overwoog om maar Chinees te gaan studeren. Dit was echter in de tijd van Mao, wat betekende dat het onmogelijk zou zijn om naar China te reizen.
Michael Coulson was een oude schoolvriend van Richard, en liep een paar jaar op hem voor. Coulson maakte hem enthousiast voor die andere klassieke taal, het Sanskriet (in 1976 brachten zij samen ‘how to teach yourself Sanskrit’ uit). Richard moest echter eerst in dienst, en was gedurende zijn dienstplicht gestationeerd in Duitsland. In de weekends en vakantie bracht hij daar veel tijd door met vrienden van zijn vader, een echtpaar waarvan de vrouw zich tot het boeddhisme had bekeerd. Richard was geïntrigeerd door het boeddhisme, vooral door de boeddhistische psychologie en ethiek. Hij voelde geen behoefte zelf boeddhist te worden, maar wilde graag de culturele en historische wortels onderzoeken. Om dat te doen, zo had hij door zijn opvoeding en opleiding geleerd, was een gedegen studie van de bronteksten een noodzaak.
Terug op Oxford koos hij daarom, tijdens zijn studie Sanskriet, Pali als bijvak. Het was wel een probleem dat de professor die hem moest onderwijzen een professor Sanskriet was zonder enige interesse in de Pali teksten. In feite moest Richard zich de taal door zelfstudie eigen maken. Zelf zegt hij daarover, dat dat de slechtste manier is om een taal te leren, en dat hij wellicht veel meer bereikt zou hebben als hij een goede docent had gehad.
Ook op het gebied van boeddhisme was er weinig te halen in Oxford. Je kon een examen boeddhisme doen aan de faculteit voor theologie, alleen deed niemand dat. Met als gevolg dat toen Richard dat wel wilde doen, de universiteit een examinator van buiten moest halen: dr. Edward Conze, een zeer geleerd en tamelijk excentriek man. Niemand had het echter de moeite waard gevonden om Conze te vertellen welke aspecten van het boeddhisme Richard bestudeerd had. Met als gevolg dat hij op één vraag na niet eens gehoord had van de onderwerpen waarover het examen ging! Met de moed der wanhoop besteedde hij al zijn drie examenuren aan het beantwoorden van die ene vraag die hij wel begreep – en kreeg een heel hoog cijfer!
Richard Gombrich heeft een aantal geruchtmakende artikelen geschreven. Zo heeft hij de traditionele datering van de geboorte en dood van de Boeddha ( 563-483 voor Chr.) ter discussie gesteld. Door zijn artikel is men wereldwijd gaan accepteren dat de datum 480-400 v.Chr. waarschijnlijker is.[1]
Ook het boekje ‘Buddhism and Pali’ (2018) heeft veel stof doen opwaaien. Lang beschouwde men Pali als een ‘dode taal’, maar Gombrich heeft zeer succesvol geargumenteerd dat de taal van de Pali-Canon wel eens daadwerkelijk de gesproken taal van de Boeddha zelf kan zijn geweest.
Op zijn 39e al werd Richard Gombrich professor aan de universiteit van Oxford, en bleef dat tot de verplichte pensioenleeftijd van 67 jaar. Dat was echter altijd een leerstoel voor Sanskriet, omdat er geen interesse leek te bestaan voor een aparte leerstoel Pali. Daarom richtte hij na zijn pensioen het OCBS (Oxford Centre for Buddhist Studies) op, omdat hij vond dat er veel te weinig aandacht was voor het bestuderen van Pali.
Professor Gombrich is een onconventieel leraar. De Pali-zomerschool die hij jaren aanbood op het OCBS accepteert bijvoorbeeld studenten zonder enige kennis van klassieke talen. Hij laat mensen geen rijtjes leren, maar eist wat hij noemt ‘intellectuele integriteit’. Dat betekent dat hij van zijn studenten vraagt om bij zichzelf te verifiëren of ze daadwerkelijk de lesstof echt volledig doorgrond hebben, en zo niet alles in het werk te stellen zover te komen. ‘Zoek alles op’, zo spoort hij zijn studenten aan. Veel van de studenten vertalen met tabellen en schema’s van verbuigingen en naamvallen op tafel. Deze manier van werken zorgt ervoor dat de lessen open zijn voor een heel breed publiek. Boeddhisten die zelf de bronteksten willen kunnen lezen, hindoes met interesse voor een andere Indiase taal, filologen, Jains…
Het spreekt vanzelf dat een zo eigenwijze en onorthodoxe wijze van werken niet iedereen kan bekoren. Het is niet de ouderwetse Europese wijze van het leren van een klassieke taal, waarbij je eerst alle naamvallen moet leren plus de uitzonderingen op de regels, met kleine zinnetjes waarbij je de grammaticale termen moet leren voor elke verbuiging of samenvoeging. Bij professor Gombrich geldt: eerst de tekst, dan de theorie. Het is niet gemakkelijker, maar wel veel leuker om op deze manier te werken, al is de kans dat er hiaten in de kennis van de student zitten groter.
Studenten worden geacht in kleine groepjes samen te werken, waarbij ze zich aan elkaar op kunnen trekken, en er wordt nadruk gelegd op samenwerking in plaats van concurrentie. Gombrich is een vriendelijk maar zeer veeleisend leraar: hij accepteert geen luiheid of laksheid, maar weet zijn studenten zodanig te inspireren dan ze echt hard aan het werk gaan.
De combinatie van openheid naar alle studenten met het eisen van grote inzet levert een maximale kans op het ontwikkelen van een grotere hoeveelheid serieuze vertalers. Wereldwijd blijft de hoeveelheid vertalers uit het Pali laag, terwijl dit de ultieme kans is om zo dicht mogelijk bij de Boeddha en zijn woorden te komen. Gombrich is iemand die zijn leven lang al probeert daar verandering in te brengen en de rijkdom van het Pali open te leggen voor zoveel mogelijk mensen.
Een keuze uit de publicaties van Richard Gombrich:
- Precept and practice: traditional Buddhism in the rural highlands of Ceylon. Oxford: Clarendon Press, 1971.
- Teach yourself Sanskrit: an introduction to the classical language. (Editor: Coulson, Michael) London: Hodder & Stoughton, 1976.
- The perfect generosity of Prince Vessantara. (Co-author: Cone, Margaret) Oxford: Clarendon Press, 1977.
- Theravada Buddhism: a social history from ancient Benares to modern Colombo. London: Routledge and Kegan Paul, 1988.
- Gombrich, Richard, and Gananath Obeyesekere. Buddhism transformed: religious change in Sri Lanka. Princeton, NJ: Princeton University Press, 1988. Paperback ed. 1990.
- How Buddhism began: the conditioned genesis of the early teachings. London: The Athlone Press, 1996.
- Theravada Buddhism: a social history from ancient Benares to modern Colombo. 2nd rev. ed. London: Routledge, 2006.
- How Buddhism began: the conditioned genesis of the early teachings. 2nd ed. London: Routledge, 2006.
- Gombrich, R. (2018b). What the Buddha Thought. Motilal Banarsidass.
- Gombrich, R. (2018a). Buddhism and Pali. Mud Pie.
[1] Dating the Buddha: a red herring revealed. In: Heinz Bechert (ed.), The Dating of the Historical Buddha/Die Datierung des historischen Buddha. Part 2. (Symposien zur Buddhismusforschung; IV,2). Göttingen: Vandenhoeck & Ruprecht, 1992, pp. 237–259.