Lucas Heijdeman is een gewoon jongetje van elf jaar. Maar ’s avonds kijkt hij even naar zijn boeddhaknuffel, staat in Trouw. De knuffel, een typische ‘dharmaburger’, heeft hij pas van zijn boeddhistische vader gekregen. ‘Hij helpt me een beetje,’ zegt Lucas. ‘Soms kijk ik wel eens films met enge figuren erin. Maar door de Boeddha gaat het bange gevoel weg.’ De commercie heeft de boeddhistische doelgroep ontdekt.
Een dharmaburger is volgens site ‘The Worst Horse’ geen snelle hap, maar een voorbeeld van boeddhistische ideeën of iconen die gebruikt worden voor (meestal niet-boeddhistische) commerciële doeleinden. Op het internet barst het ervan.
Arahant
Gezondheidsdrankjes, huidsmeersels en zeepjes dragen de merknaam ‘Asoka’. Inderdaad, de naam van de koning van het Maureyaanse Rijk en beschermer van het boeddhisme. Er zijn ook luiers voor volwassenen met de merknaam ‘Ananda’. En het is de naam voor een wellness-club, waar onder andere aan yoga gedaan wordt. De Arahant Ananda was een neef van Boeddha en een van zijn belangrijkste leerlingen. Ananda is Pali voor ‘hij die vreugde, plezier of verheuging brengt’. De naam komt vaak voor.
De afbeelding van Milarepa, de zwarte magiër en latere Tibetaans boeddhistische (verlichte) leraar, zag ik als opdruk voor een T-shirt van Lord Rex. Hij wordt in verband gebracht met geluidsapparatuur. Is dit omdat hij eigenlijk Mila Thöpaga (Thos-pa-dga) heette? Dat betekent ‘een genot om te horen.’ Tara is een vrouwennaam, maar ook de naam van een Tibetaanse boeddhistische godin. En van het spul dat in de menopauze verlichting of steun zou brengen. Toeval?
‘Karma’ zag ik diverse keren passeren. ‘Good Karma’ voor koffie, maar ook voor thee en die is ‘really good’. Good Karma Rescue vangt verwaarloosde en afgestane huisdieren op. Sympathiek en de huisdieren zijn ermee geholpen, maar wat heeft het van doen met karma? ‘Nirvana’ is de naam van een beach club, een restaurant, een luxe villa en een koeriersbedrijf. Nirvana betekent ‘uitgeblust’, hoezo een koeriersbedrijf?
‘Zendo’ is een merknaam voor thee, voedingsmiddelen (nutrition) en een crème die helpt tegen (spier)pijn. Dat laatste is de spijker op zijn kop en kreeg mijn grimlach. Maar wat is eigenlijk dat ‘zennen’ dat de dames van ‘Vitazen’ met u willen?
Terug naar de knuffels. ’My First Buddha straalt een serene rust uit en is door het gebruik van zachte materialen met name voor kinderen fijn om aan te raken en vast te houden.’ Ondernemer De Graaf prijst de knuffel dus aan door in te spelen op de hunkering naar sensueel genot (Pali: kama tanha). Huidsmeersels en zeepjes spelen in op de hunkering naar bestaan (Pali: bhava tanha). Zoiets als: ‘Ik wilde dat ik mijn teint weer zo fris was als vroeger….’ Hoezo onthechting?
Boeddhistische ideeën of iconen worden gebruikt voor commerciële doeleinden en dat is een gegeven. Het resultaat is niet altijd even smaakvol, maar respectloos voor de Boeddha? Daarover verschillen de meningen.
Blasfemie
Hoogleraar Paul van der Velde (hindoeïsme en boeddhisme aan de Radboud Universiteit Nijmegen) weet zeker dat de boeddhaknuffel in Thailand blasfemisch is. In Trouw zegt hij dat we hier uit het boeddhisme van Azië pikken wat we willen. Westerse boeddhisten maken de Boeddha knuffelbaar meent hij, nu dus letterlijk.
Knowing Buddha Organization (KBO) heeft het helemaal gehad met de respectloze manier waarop de commercie omgaat met de Boeddha. Honderden theravadamonniken en -leken van deze KBO demonstreerden op 1 juli 2012 in de Thaise hoofdstad Bangkok met de leuze ‘Stop disrespecting Buddha’. Ze scandeerden de leuze en droegen het mee op spandoeken. De meeste Thai bleven onverschillig, maar veel buitenlandse toeristen reageerden positief op de demonstratie.
Twee Hollandse Thai waren allesbehalve onverschillig toen zij een foto zagen uit Brunssum. Daarop stonden vier verplaatsbare toiletten, met op de deur een afbeelding van de Boeddha. De foto veroorzaakte een rel op de Thaise Facebook. De Nederlandse ambassade suste de onrust door het Thaise volk om vergeving te vragen. De firma bood via de ambassade zijn excuses aan en vernietigde de toiletten, aldus The Nation.
Splinter, balk, eigen oog
Het Boeddhistisch Dagblad besteedde aandacht aan de demonstratie in Bangkok en ontving daar reacties op. De meningen verschilden nogal. Citaat: ‘Weer een andere lezer wees er fijntjes op dat ook boeddhistische organisaties in Nederland zich schuldig maken aan disrespecting door de enorme bedragen die ze durven te vragen voor het bijwonen van cursussen over de leer van de Boeddha. Iemand had niets tegen een afbeelding van de Boeddha op een T-shirt, maar wel als de drager ervan zich staat te bezatten in een kroeg… Onze boeddhistische centra en tempels staan vol met boeddhabeelden. En kijk eens in die winkeltjes van die centra. Worden daar de boeddhabeeldjes, mala’s en tasjes en ansichtkaarten gratis weggegeven? Splinter, balk, eigen oog?’
Het modernistische seculiere en van oorsprong christelijke Westen botst hier met het 2.500 jaar oude Aziatische boeddhisme. Wordt vervolgd!
Bronnen
Van Beek, M., ‘Boeddha als knuffel’. Trouw, 4 februari 2013.
Save the children
What’s a Dharma Burger?
‘Dutch firm apologises over Buddha toilets’. The Nation, Februari 9, 2013.
Hoek, J., ‘Bangkok: Demonstratie tegen commerciële uitbuiting boeddhisme’. Boeddhistisch Dagblad, 1 juli 2012.
Hoek, J., ‘De Boeddha, de splinter en de balk’. Boeddhistisch Dagblad, 24 juli 2012.