Wat kunnen mensen veel te verwerken hebben wanneer ze onder ogen zien hoe ze in de loop van hun leven gevormd zijn. Hoe zij op de wereld kwamen, hoe hun ouders hen verwelkomden, hoe zij zijn opgevoed, hoe hun omgeving reageerde, hoe onderwijzers en onderwijzeressen, leraren en leraressen, geliefden, collega’s, chefs, vrienden en vriendinnen meenden hun verlangens te moeten uiten. Al deze invloedrijke factoren kwamen voorbij tijdens mijn (halve) Dathün, een stilteretraite van twee weken in Dechen Chöling, het Europese Shambhala-boeddhistisch centrum in Frankrijk. Stil, zonder afleiding, zittend en wandelend mediteren, luisteren naar de leraar, yoga-oefeningen, geconcentreerd eten en drinken, cirkelgesprekken; alles om niet af te dwalen van het (echte) gevoel. Maar vooral om het oorspronkelijke gevoel te leren kennen.
Het was zwaar, confronterend. Zeer waarschijnlijk voor alle 12 deelnemers, uit Frankrijk, Duitsland, Zwitserland, Ierland, Schotland, Brazilië en Nederland; ik meende te zien hoe de mannen en vrouwen ook tegen en met zichzelf vochten. Al bij mijn eerste gesprek met de Frans/Canadese leraar Simon werd duidelijk dat ik (te veel) mijn best deed. Ik zat op de voorste rij op mijn kussen, recht tegenover de leraar, mijn rug recht. Ik kreeg pijn in mijn rug, zat onrustig en voelde dat ik gezien wilde worden. Waarom, vroeg Simon, ga je niet op de laatste rij zitten en – als er behoefte is – op een stoel? Maar had ik niet ontdekt hoe mijn leven was verlopen, waarom ik zo bezig was geweest? Ik was zowaar opgelucht: nieuw inzicht. Waarom dan anders? Nou gewoon: wees vriendelijk voor jezelf, pijnig je niet.
Bij het volgende gesprek (met de Franse assistent-lerares Françoise) vertelde ik trots dat ik inzicht had verworven. Mooi, dat ik dat voelde, dat mag. Een paar dagen later bleken de nieuwe inzichten uit te zijn gebleven. Ik was op een stoel achteraan gaan zitten. Het was saai geworden, er gebeurde niets, ik voelde niets. De oude, lieftallige Françoise glimlachte en antwoordde in Frans-klinkend Engels: ‘Welcome to the club.’ Ik zag in dat ik de eerste twee dagen op zoek was geweest en daardoor iets had ontdekt; dat wilde ik voortzetten. ‘Laat komen wat komt’, zei Françoise, ‘ga niet op zoek, verveel je, doe niet je best. Doe wat bij je past: alles is goed, niets is fout. Pijnig je niet. Angst voor straf is niet nodig’.
Dat laatste had Simon in het begin van de retraite al gezegd: niets is goed, niets is fout. Toch had ik gedaan wat van mij werd verwacht, zoals ik dat mijn hele leven had gedaan – anders deugde ik niet en zou ik straf krijgen. Of ik deed juist het omgekeerde, uit wanhopige rebellie, en ging zo op zoek naar bevestiging. Die ik dan nota bene kreeg. Zo ontstond verwarring: maar wie was ik werkelijk?
Zo worstelde ik verder. Ik stond op van mijn kussen wanneer ik mij ongemakkelijk voelde en verdween naar mijn kamer. Ik sloeg maaltijden over omdat de oryoki (Japanse zen-methode, mindfull eten, genoeg is genoeg) mij te ingewikkeld was en ik daarvan in de stress schoot. Dat zag de Franse assistent-leraar Henry. Hij bood me trainingen aan, maar liet me verder met rust: als het niet gaat dan gaat het niet, als je het niet wilt dan is het ook goed. Zo werd ik nergens toe gedwongen, wat ik ook deed, het was mijn gedrag – en ik werd niet gestraft. Daarvan leerde ik hoe moeilijk ik het altijd heb als anderen wat van mij verlangen: ik mocht zijn wie ik was.
Zo worstelde ik twee weken. Soms wandelde ik in mijn eentje de natuur in, zag meer dan ik ooit gezien heb en nam tegen de regels mijn iPhone (want afleiding) mee om foto’s te maken. Ik belde een keer ‘s avonds naar huis om mijn ervaringen te delen, eigenlijk om bevestiging te krijgen. Het was zwaar, in mijn eentje, zoekend naar wie ik ben en wat ik voel. Na afloop vertoefde ik een dag in de grote stad en raakte nog meer in de war. Dit was de grote wereld met al zijn geconditioneerde gedrag. Ik werd keihard geconfronteerd met wat de samenleving van ons verlangt. Mensen doen wat zij opgedrongen krijgen. Ze weten niet beter dan dat het zo hoort. Wie vertelt hen dat het ook anders kan? Zonder daarvoor gestraft te worden?